اختلال نافرمانی مقابله ای

والدین معمولا صحبتشان را این گونه آغاز می کنند:«کودکان این دوره و زمانه خیلی بد شده اند! تحمل نوجوانان امروزی صبر زیاد می خواهد! آن زمانی که ما بچه بودیم اصلاً این کار هارو نمی کردیم ... اصلاً برادر یا خواهرش اینطوری نبود...» و در این میان والدین مستاصلی را خواهیم دید که خسته از مجادله و جر و بحث های بی پایان با کودک یا نوجوان خود، به دنبال راه حلی برای کنترل اوضاع نابسامان ارتباطی خود و فرزندانشان هستند.
اختلال odd نافرمانی مقابله ای
در طول یک دوره حداقل شش ماهه، بسیار منفی گرا ، دارای رفتار خصمانه، دمدمی مزاج و نسبت به مراجع قدرت نافرمان هستند. دوران طفولیت، نوپایى و قبل از مدرسه اخلاق تندى دارند. آنها با کوچک ترین تلنگری از کوره در می روند ، با بزرگسالان جدل می کنند ،جر و بحث می کنند ، از پذیرفتن توافق ها و قوانین امتناع می کنند یا فعالانه نافرمانی می کنند ، عمداً کارهای می کنند که دیگران را آزار بدهند،خشمگین و زودرنج ، مغرض وکینه جو و دارای رفتار های ایزایی هستند. که در مقایسه با سایر همسالان فراتر از حد انتظار می باشد،برای خطاها و اشتباه های خود، دیگران را سرزنش می کنند و گفت و گو را با ناسزا خاتمه می دهند. 
واقعیت این است که دفاع از امیال خود و مقابله با خواسته دیگران برای رشد طبیعی اهمیت اساسی دارد و همین رفتار مقابله ای در دو برهه از رشد؛ بین سنین 18 تا 24 ماهگی و دیگری ابتدای نوجوانی، برای برقراری خودمختاری و ایجاد هویت ضروری است و بیانگر تلاش وی برای کسب استقلال است.
در صورت شدت این رفتارها بیش از حد و نارضایتی دائمی بزرگ ترها و تخریب عملکرد کودک ، اختلال O.D.D محسوب می شود. از والدین انتظار می رود که به جای انکار مشکل و سرپوش گذاشتن بر روی آن، در همان دوران کودکی این اختلال را از یک لجبازی ساده و طبیعی تشخیص دهند تا از تبدیل شدن آن به مشکلات پیچیده تر و بروز حوادث غیرقابل جبران مانند اعتیاد و... جلوگیری شود. 
والدین  و اولیای مدرسه در مواقع زیر باید به این اختلال شک کنند، زیرا این رفتارهای مقابله جویانه معمولا در برابر افراد بزرگسالی رخ می دهد که کودک یا نوجوان با آنها آشناست؛ مانند والدین و در مواردی نیز معلمان و اولیای مدرسه.
کودک یا نوجوانی که اغلب خشمگین و تحریک پذیر هستند، برای هرچیزی جر و بحث راه می اندازد، رفتار کینه توزانه و انتقام جویانه دارد، بیش از حد زودرنج و حساس هستند، از روی عمد از انجام درخواست های والدین را انجام نمی دهند، باعث ناراحتی آنها می شود، در اشتباه ها و مشکلات خود دیگران را مقصر می داند و آنها را سرزنش می کند، 
گاهی هم این رفتارها فقط با والدین دیده می شود و در سایر موقعیت ها رفتار کودک یا نوجوان کاملا موجه است، بنابراین ممکن است این کودکان در هنگام معاینه بالینی نشانه های اندکی بروز دهند یا اصلا علامتی نشان ندهند پس دقت والدین و آگاهی آنها در تشخیص اهمیت بالایی دارد.
والدینی که کودکشان را تنبیه می کنند، در بروز مشکل ODD نقش اساسی دارند.
 اولین سوالی که والدین از خود می پرسند این است که ، چرا بچه من دچار اختلال نافرمانی مقابله ای است؟
برخى افراد معتقدند که دلایل این اختلال، عصبى و زیستى است. شواهد بسیار کمی مبنی بر ارثی بودن اختلال ODD وجود دارد و نتایج اغلب مطالعات نقش محیط را در ایجاد این اختلال نشان می دهند.
به طور مثال تعارض های زناشویی والدین یعنی همان دستورهای متناقض پدران و مادران که در شیوه تربیت فرزند و قانونگذاری ها به تفاهمی مشترک نرسیده اند، والدینی که فرزندان خود را قبول ندارند و آنها را تایید نمی کنند، به آنها محبت نمی کنند، درکشان نمی کنند و مسائل را برایشان توضیح نمی دهند و بدون هیچ توضیحی آنها را تنبیه می کنند، در بروز مشکل ODD نقش اساسی دارد.

آینده ای کودک ODD

معمولا این کودکان منزوی می شوند از روابط انسانی لذت نمی برند در رفتارشان در عملکرد تحصیلی و روابط اجتماعی آنها طوری اختلال ایجاد می کند با وجود هوش کافی،نداشتن مشارکت، مقاومت در مقابل توقع دیگران و اصرار بر حل مشکلات بدون کمک اطرافیان، در مدرسه پیشرفتی ندارد و حتی امکان دارد مردود شوند. احترام معلم ها و دوستان خود را از دست می دهند. این شکست ها باعث می شود که احساس بی کفایتی و افسردگی کنند. 
مشکلات ثانوی که امکان دارد با آن مواجه شوند هم عبارتند از:
پایین بودن اعتماد به نفس
 خلق افسرده و در نوجوانان
گاهی گرایش به سوء مصرف الکل و موارد روانگردان.


این اختلال نه تنها کودک و خانواده او را در زمان حال درگیر می کند، بلکه آینده ناخوشایندی را برای او و اطرافیانش رقم می زند.
 متاسفانه برخی والدین، پس از مدتی کشمکش ناموفق، خسته و مستاصل می شوند و برای آرام کردن اوضاع نابسامان و جیغ و فریادها، کوتاه می آیند، غافل از اینکه این کوتاه آمدن در برابر رفتار آزاردهنده و فریاد های کودک، مانند تقویت کننده مثبت عمل می کند و عامل اصلی و مهم برای ادامه رفتارهای کودک می شود.

درمان :
در طول سالیان طولانی، روش های درمانی مختلفی برای مواجهه با مشکلات رفتاری شناختی و هیجانی کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای به کار گرفته شده است. 
بخشی از آنها بر مداخلات فردی و بخشی دیگر بر مداخلات خانوادگی متمرکز شده است، به طوری که برنامه های آموزشی والدین برای کمک به مدیریت رفتار فرزندانشان، روان درمانی فردی برای مدیریت خشم، خانواده درمانی برای بهبود ارتباط، آموزش مهارت های اجتماعی برای افزایش انعطاف پذیری و تحمل ناکامی در بین همسالان و درمان شناختی- رفتاری برای آموزش حل مساله و کاهش منفی گرایی است.

قرارداد همبستگی :
 تنظیم قرارداد رفتاری روزانه برای مشخص کردن انتظارهای رفتاری، جوایز و تنبیه ها برای رفتارهای کودک. در این روش کودک هر روز به ازای هر رفتار مثبت، پاداش و برای هر رفتار منفی، تنبیهی ملایم خواهد داشت. 
انجام این قرارداد شامل چهار گام اصلی است: 
گام اول مشخص کردن انتظارهای رفتاری است:
در این مرحله والدین باید انتظارات خود را از کودک واضح و شفاف بیان کنند، به طوری که کاملا مشخص باشد که چه انتظاری از کودک دارند و باید چه رفتاری داشته باشد تا در ازای آن پاداش دریافت کند. باید اطمینان پیدا کرد که کودک کاملا متوجه انتظارها شده است. رفتارهای هدف ممکن است شامل رفتارهای نامطلوب که باید حذف شوند یا رفتارهای مطلوب که قرار است افزایش یابند، باشد.

به طور مثال:
اگر والدین بگویند:«هرچیزی که می گویم باید گوش کنی» این جمله بسیار مبهم و کلی است. باید جمله به این صورت بیان شود:«من از شما می خواهم که فقط با یک بار درخواست تکالیفت را انجام دهی.» این جمله مشخص تر از درخواست قبلی است. نکته اصلی این است که سطح توقعات والدین نباید بیش از توان کودک باشد.فراموش نشود که هدف، شکل دهی رفتار مطلوب است پس نباید از اول انتظار بیش از حد توان کودک داشت.

گام دوم تعیین چگونگی اندازه گیری رفتارهای هدف:
والدین یا درمانگر باید قادر به ثابت کردن وقوع یا عدم وقوع رفتارهای هدف باشند.

گام سوم تعیین زمان اجرا رفتار:
هر قرارداد باید چارچوب زمانی داشته باشد تا در زمان لازم رفتار انجام شود.

گام چهارم مشخص کردن امتیازهای به دست آوردنی یا از دست دادنی متناسب با رفتار کودک:
شامل ساختن فهرست پاداش ها  و تنبیه ها است. باید از خود کودک پرسیده شود که می خواهد چه پاداشی بگیرد و چه انتظارهایی از والدین خود دارد. امیتازهایی که کودک می تواند به دست آورد یا ممکن است از دست بدهد هم باید مشخص شود. ایده اصلی این است که کارهای کوچک امتیازهای کوچک و کارهای بزرگ امتیازهای بزرگ داشته باشد.

گردآورنده نسیم اراسته - کارشناس ارشد بالینی