بازی های متفاوت کودکان مبتلا به اوتیسم

مسعود ریاحی، کارشناس ارشد مشاوره، عضو تیم پژوهشی بازی دان

یادداشتی درباره ی "بازی های متفاوت کودکان مبتلا به اوتیسم"

بازی برای یک کودک هدفی جز خود بازی ندارد؛ او برای رسیدن به چیزی یا هدفی بازی نمی کند، بلکه صرفاً لذت بردن از این کنش غیر اجباری مد نظرش است. درواقع بازی کنش و فعالیتی است که برعکس فعالیت کار، به دنبال یک هدف بیرونی مثل کسب درآمد یا رسیدن به اهداف خاص نیست.

این فعالیت ذاتی و خود انگیخته، بر بسیاری از جنبه های رشد از قبیل رشد حرکتی، رشد شناختی، رشد اجتماعی و حتی رشد اخلاقی کودک تاثیر دارد. این تعاریف مدخلی است برای ورود به بحث بازی برای کودکان دارای اختلالات طیف اوتیسم. متاسفانه والدین کودکان دارای این اختلال از زمانی که متوجه می شوند کودک شان دارای چنین مشکلی است، البته در صورت مساعد بودن شرایط مالی، کودکان خود را به انواع و اقسام درمان ها متصل می کنند و بهبود آن را در ساعات زیادی که صرف رفتن به کلینیک ها و انجمن ها می شود می بینند؛ به نوعی والدین تصور می کنند که هر چه بیشتر به کلینیک ها مراجعه کنند و کودک خود را تحت رویکردهای درمانی بیشتری قرار دهند، هم وظیفه خود را کاملاً انجام داده اند و آسودگی وجدانشان را تامین کرده اند و هم اینکه چنین رفتاری در بهبود هر چه سریعتر فرزندشان بیشترتاثیر دارد.

چنین رفتاری باعث فراموشی جنبه بسیار مهمی می شود و آن جنبه مهم و اساسی انکار و نادیده گرفتن کودکی و بچگی فرزندشان است. یک فرد دارای اختلالات طیف اوتیسم، شبیه هر انسان دیگری دوره ای را می گذراند به نام کودکی و در این دوره اساسی ترین کنش، بازی است. عموماً والدین فراموش می کنند کودک شان نیازمند است که بازی کند، هیجانات خود را در قالب بازی ها تخلیه کند یا اطلاعات ضروری زندگی اش را از روی بررسی و عمل کردن روی اشیا به دست آورد.

انکار چنین نیازی در مجموع به انکار کودکی این فرد منجر می شود و تصور نادرستی را پایه گذاری می کند، مبنی بر اینکه چنین افرادی صرفاً نیازمند درمان هستند و بس.

 بازی کودکان مبتلابه اوتیسم دارای جنبه ای یکنواخت و تکرار شونده است که به نظر می رسد هیچ منظوری را برآورده نمی سازد. بیشتر این بچه ها خود را با اشیای بی جان سرگرم می کنند و از اشیایی که به دور خودشان می چرخند لذت می برند و با بچه های دیگر بازی نمی کنند. سبک بازی کردن این کودکان با افرادی که چنین اختلالی ندارند، متفاوت است. این تفاوت ها را راجرز این گونه دسته بندی کرده است:

 1- آنها تمایل بیشتری به تکرار یک کار نسبت به همسالانشان دارند.
 2- زمان خود را بیش از حد معمول با اسباب بازی و انجام کاری یکسان می گذرانند. گویی آنها از دیگر کودکان دیرتر خسته می شوند.
 3- بازی های آنها معمولاً نسبت به همسالانشان بسیار ساده است. از انجام بازی های ساده با اسباب بازی ها بیشتر لذت می برند و معمولاً کارهای قدیمی را تکرار می کنند و انگار مهارت های جدیدی کسب نمی کنند.
 4- ممکن است آنها با اشیا به صورت غیرمعمول بازی کنند.
 5- تمایل کمتری به بازی های تقلیدی نسبت به همسالانشان دارند و گویی این بازی ها را متوجه نمی شوند.
 6- زمانی که با اسباب بازی هایشان به تنهایی بازی می کنند، راضی ترند. آنها نسبت به همسالانشان تمایل کمتری به راه دادن والدین، خواهر و برادر و... در بازی هایشان دارند.

تمام این تفاوت ها در نوع بازی یک کودک مبتلابه اوتیسم، اهمیت این مساله را بیشتر می کند که والدین این کودکان باید بدانند بازی را از کجا و چطور با کودک شان آغاز کنند، چرا که ممکن است کودک علاقه و توجهی به اسباب بازی هایی که دارد، نشان ندهد یا اینکه به شکل معمولی که دیگر کودکان از آن اسباب بازی ها استفاده می کنند، با آنها رفتار نکند. برای مثال ممکن است این کودک علاقه بالایی داشته باشد با یک تکه نخ بازی کند یا اینکه از رشته های کنار قالی خوشش بیاید و ساعت ها مشغول بازی با آنها باشد.

برای ورود به بازی این کودک باید والدین علاقه های کودک را مد نظر قرار دهند و همبازی شدن را از جایی آغاز کنند که کودک به آن اسباب بازی یا شیء مورد نظرش علاقه دارد، حتی اگر شیء عجیب و غیرمعمول باشد. در این صورت می توان کم کم اشیای دیگر و اسباب بازی های متنوعی را نیز وارد کرد که توجه کودک را جلب کنند و همزمان با ورود این اشیا می توان اطلاعات جزئی در موردشان به کودک ارائه داد. در این صورت همزمان با بازی کردن و ایجاد فضایی که مورد علاقه کودک باشد، می توان آموزش های لازم را نیز به کودک ارائه داد.

 از طرفی این کودکان نیازمند این هستند که با آنها بازی های حسی- حرکتی شود، بازی هایی که بدن در آن بیشتر درگیر باشد، حتی باید گاهی با او کشتی گرفت، اورا قلقلک داد یا اینکه بازی بپر بپر را با او انجام داد، زیرا این کودکان همچون تمام کودکان دیگر علاوه بر نیاز به آموزش، نیازمند گذراندن دوران کودکی هستند و چنین رفتاری علاوه بر ایجاد فضای نشاط آور، کودک را به فعالیت های بدنی وادار می کند که موجب هماهنگی اندام ها و تسلط بهتر فرد روی اندام های خود می شود.

با آوردن مثالی می توان موارد ذکر شده را ملموس تر کرد، فرض کنید کودک به آبمیوه گیری علاقه زیادی نشان می دهد و دوست دارد ساعات زیادی را به تماشا یا بازی کردن با آن بگذراند. در این نقطه با شناسایی علاقه کودک می توان به دنیای بازی او ورود کرد. می توان در طی این همبازی شدن، رابطه علی معلولی فشار دادن دکمه و روشن شدن را به او آموزش داد، به مرور انواع میوه ها را به او شناساند. همچنین می توان اسامی مزه ها و مفهومشان را نیز به کودک آموزش داد و او را آزمود که در صورت پاسخ دهی مطلوب پاداشی دریافت کند. در چنین فضایی (بودن در فضای دلخواه و لذت بخش) بی آنکه علاقه کودک را سرکوب کرده باشیم، به مراتب شانس یادگیری کودک را افزایش داده ایم و مانع رفتار های کودکانه او نیز نشده ایم.